«Կայսրությունները նման են հսկա կարկանդակի. դրանք, որպես կանոն, սկսում են ուտել ծայրերից»:
Չեմ հիշում՝ ով է ասույթի հեղինակը, բայց, համաձայնեք, պատկերավոր ու դիպուկ է ասված:
Բոլոր դարերում էլ կայսրություններ հիմնած հզոր պատմական դեմքերն ու նրանց գործը շարունակողները քաջ գիտակցել են, որ հարափոփոխ աշխարհում ոչինչ հաստատուն գոյություն չունի, և գալու է ժամանակը, երբ կայսրությանդ բուն «միջուկը» պահելու համար ստիպված ես լինելու զոհաբերել «ծայրերը»:
Խորհրդային հսկա կայսրությունը նույն մեծ «կարկանդակն» էր, որն «ուտելու» գործընթացը սկսվեց նախորդ դարի 90-ականներից ու շարունակվում է մինչ օրս:
Ցավալի իրողությունն այն է, որ հարյուրամյակներ շարունակ Հայաստանը միշտ էլ եղել է այս կամ այն կայսրության ծայրամասային կցորդը՝ մեկ պրոտեկտորատի ու խանության, մեկ վիլայեթի ու գուբերնիայի կարգավիճակով: Նույնիսկ մեր նորագույն պատմության այս երեք տասնամյակում, որ ընդունված է անկախության տարիներ անվանել, մենք չենք ձերբազատվել վասալային մտածողությունից՝ հուսալով, որ բոլոր անլուծելի թվացող հարցերի պատասխանները կստանանք կա՛մ Արևմուտքից, կա՛մ Հյուսիսից:
Իսկ պայմանական Հյուսիսն ու Արևմուտքը, նույնքան պայմանական Հարավն ու Արևելքն էլ՝ վրադիր, դարերով կուտակված գլոբալ խնդիրներ ունեն իրար մեջ լուծելու: Թե ինչ կլինի Հայաստանի հետ այդ խնդիրների լուծման ճանապարհին, համաշխարհային ուժային կենտրոններին քիչ է հետաքրքրում. կարևորը գլոբալ արդյունքն է՝ նպատակին հասնելու համար միջոցների մեջ խտրականություն չդնելու մաքիավելիական փիլիսոփայությամբ:
Լիլի Մարտոյան